Approfondimento delle letture della liturgia
Profundización de las lecturas de la liturgia
Poglobitev Božje besede
Produbljivanje liturgijskih čitanja
Pogłębienie czytań liturgicznych
![[SEMI] XXII DOMENICA DEL TEMPO ORDINARIO (Anno B) 2](https://www.edizionilipa.com/wp-content/uploads/2024/08/180-025-2019-Divina-Misericordia-Czestochowa-Polonia-Il-fariseo-e-la-risurrezione-della-figlia-di-Giairo-Talita-kum-2-400x400.jpg "[SEMI] XXII DOMENICA DEL TEMPO ORDINARIO (Anno B) 2")
Da oggi avremo per un po’ di domeniche come seconda lettura la Lettera di san Giacomo. Si tratta di una sorta di enciclica che l’apostolo scrive a diverse comunità. Questa lettera si distingue certamente per un linguaggio esplicito. Non offre molti ragionamenti, ma dei richiami diretti per rimanere sulla via della fede e fortemente innestati nella comunità.
Lo stile che attraversa tutta questa lettera è quello che passa da una parola profonda di teologia a consigli pratici, diretti.
Anche il brano di oggi è proprio così. Dio è il Padre della luce. In lui non c’è nessun cambiamento e la luce è totale, non c’è nessun’ombra che si muova come in questo mondo e che segna il tempo. Non esiste nessuna possibile eclisse, perché non c’è niente di opaco che potrebbe creare l’ombra. Dio è la luce senza tramonto. Dio è la vita eterna, e questa sua vita è infatti la luce. Per la sua volontà siamo generati per mezzo della Parola della verità. Come ci fa vedere il vangelo di Giovanni, la verità è la relazione tra il Padre e il Figlio. Dunque, la verità è la vita relazionale d’amore trinitaria, perché l’amore di Dio è eterno.
Ma il peccato ha offuscato la creazione che è stata creata in questa verità. Il Padre, infatti, crea per mezzo della Parola, cioè per mezzo del Figlio e in vista del Figlio (cf Col 1,16).
Dunque, Giacomo prende già in considerazione l’uomo redento, l’uomo che è generato e non semplicemente creato. La paternità di Dio pertanto è già efficace per mezzo della Parola, cioè del Figlio, nell’uomo. L’uomo inteso così è la primizia delle creature. In questo uomo redento e generato da Dio troviamo infatti la liberazione dalla corruzione per tutte le creature. Quando l’uomo vive la sua identità di essere figlio generato, allora tutto il creato spera in una nuova esistenza (cf Rm 8,19-22). La vita come luce, la luce che non trova niente che resista, niente di opaco: ecco la nuova creazione. L’uomo è già generato dal Padre e rende partecipi le altre creature di tale esistenza luminosa. Ciò apre una questione importante. Solov’ëv ha affrontato questo argomento dentro la visione dell’amore. Ciò che rende opaco un corpo è il modo egoista, individualista, con il quale vive la propria natura. Ma l’uomo rigenerato che accoglie l’amore, che accoglie il fatto di essere amato, fa trasparire tutto ciò che entra nell’amore che ha accolto.
Qui arriviamo ad un punto delicato, che culturalmente è molto difficile affrontare, ma che spiritualmente è estremamente importante, per non dire essenziale. Prendendo in considerazione l’arte, possiamo constatare con chiarezza che la nostra tradizione occidentale ad un certo punto ha trascurato il fondamento teologico, liturgico e spirituale, dove il primato assoluto è la partecipazione alla vita divina per mezzo dello Spirito Santo in Cristo Gesù. Ed è interessante che ciò sia cominciato proprio nel tempo in cui il cattolicesimo era esportato con la forza degli imperi nei nuovi continenti.
Come è stato possibile che le chiese si siano riempite di pitture che non esprimono la vita, quella divina, con la quale in Cristo si vive l’umanità? Come è stato possibile che lo Spirito Santo sia stato uno sconosciuto, se è lui che ci fa partecipi della zoē, della vita divina filiale in Cristo, il Figlio amato? Praticamente non esiste un’opera d’arte dal Rinascimento alla fine del XX secolo che faccia vedere l’uomo redento nella luce senza le ombre, cioè in Cristo. Tutto il Rinascimento, il Barocco e tutto ciò che segue non considerano questa verità spirituale. Ma siccome la vita di Cristo è luce, ciò significa che in questi secoli questa verità non era più vissuta come linea generale dell’evangelizzazione. Non si partiva cioè dall’accoglienza della vita di Dio, ma l’insegnamento di cosa pensare e come comportarsi hanno preso il primato. L’arte nelle chiese negli ultimi quattro-cinque secoli è un infallibile testimone che la fede cristiana non è stata trasmessa anzitutto come una novità di vita, ma si compromette con il mondo e con le religioni, proponendo un elenco di valori intellettuali, culturali e etico-morali da inseguire e realizzare. Non si tratta di mettere in dubbio il valore delle opere d’arte, ma del fatto che con il loro linguaggio non dicono più ciò che si vive nella liturgia come vita secondo la fede. Infatti, il linguaggio liturgico non può fermarsi al livello del descrittivo.
Il fatto che dentro le chiese sia totalmente assente nell’arte una figurazione che faccia trasparire la luce, cioè la vita della figliolanza divina, indica che i gesti dell’uomo, le sue azioni non sono manifestazione di Cristo e dunque del Padre che opera in tutti. Divengono espressione dell’io umano che, secondo i valori accolti, decide le sue azioni. Tanto è vero che, nonostante tutte le opere che negli ultimi secoli la Chiesa ha realizzato in giro per il mondo – scuole, ospedali, ecc. – è nata progressivamente un’allergia contro la Chiesa e contro ciò che si proponeva, o forse imponeva. Se l’operare dell’uomo non è la manifestazione del dono ricevuto, ma semplicemente un’opera dell’uomo che cerca di fare il bene, è facile che si mescoli in essa anche il bisogno di essere riconosciuti e lodati.
Ma se ciò che muove è la vita, la zoē che si manifesta, allora la luce che traspare attraverso l’umanità dei credenti illumina in modo da far riconoscere chi è Colui che opera attraverso di noi, di chi è la vita di cui viviamo, cioè tutto rimanda al Padre: “Così risplenda la vostra luce davanti agli uomini perché vedano le vostre opere buone (belle) e rendano gloria al Padre vostro che è nei cieli” (Mt 5,16).
Dunque, le azioni dell’uomo manifestano colui che abita nei nostri cuori, che è la nostra vita, il nostro respiro e il nostro battito del cuore.
Il testo della seconda lettura lo dice in modo ancora più diretto: “Il culto puro e senza macchia davanti a Dio Padre è questo: visitare gli orfani e le vedove nelle sofferenze e non lasciarsi contaminare da questo mondo” (Gc 1,27). Ciò dice chiaramente che, per chi vive nella relazione filiale, trasmettere il suo amore è la vera vita, cioè il vero culto. Il vero culto esprime la nostra verità di fronte a Dio, la nostra giusta relazione. E questa, come afferma san Paolo continuamente, è essere figli suoi.
Se il linguaggio che usiamo è proprio quello del mondo e non quello suggerito dallo Spirito (cf 1Cor 2,13), allo stesso modo essere illuminati dall’esterno vuol dire tradire la vita zoē e optare per una luce che non è la manifestazione della vita eterna e dell’amore del Padre. Essere illuminati dal di dentro vuol dire già oggi, qui, essere abitati dalla vita eterna, cioè già oggi essere immersi nell’amore che è l’unica realtà che supera la tomba. Vuol dire vivere la vita dei risorti. Mentre il mondo non risolve la morte se non in modo mitologico, cioè con degli eroi che, saranno pure ammirati e ricordati, ma sono pur sempre morti.
La pittura nelle chiese è davvero testimone di un andamento che ci aiuta a capire la situazione nella quale ci troviamo oggi.
Ma Giacomo parla di una realtà che non c’entra proprio niente con una tale mentalità.
SEMI è la rubrica del Centro Aletti disponibile ogni mercoledì.
Ogni settimana, oltre all’omelia della domenica in formato audio, sarà disponibile sul sito LIPA un approfondimento delle letture della liturgia eucaristica domenicale o festiva.
Desde hoy tendremos durante unos domingos como segunda lectura la Carta de Santiago. Se trata de una especie de encíclica que el Apóstol escribe a diversas comunidades. Esta carta se distingue ciertamente por su lenguaje explícito. No ofrece muchos razonamientos, sino llamadas directas a permanecer en el camino de la fe y fuertemente injertados en la comunidad.
El estilo que recorre toda esta carta es el que pasa de una palabra profunda de teología a un consejo práctico y directo.
El pasaje de hoy es exactamente así. Dios es el Padre de la luz. En él no hay cambio y la luz es total, no hay sombra que se mueva como en este mundo y marque el tiempo. No hay eclipse posible, porque no hay nada opaco que pueda crear la sombra. Dios es la luz sin ocaso. Dios es vida eterna, y esta vida suya sí que es luz. Por su voluntad somos engendrados mediante la Palabra de verdad. Como nos muestra el evangelio de Juan, la verdad es la relación entre el Padre y el Hijo. Por tanto, la verdad es la vida relacional del amor trinitario, porque el amor de Dios es eterno.
Pero el pecado ha oscurecido la creación que fue creada en esta verdad. Porque el Padre crea por el Verbo, es decir, por el Hijo y en vista del Hijo (cf. Col 1,16).
Por tanto, Santiago tiene ya en cuenta al hombre redimido, al hombre engendrado y no simplemente creado. Por tanto, la paternidad de Dios ya es efectiva a través del Verbo, es decir, del Hijo, en el hombre. El hombre así entendido es la primicia de las criaturas. En este hombre redimido y engendrado por Dios encontramos, en efecto, la liberación de la corrupción para todas las criaturas. Cuando el hombre vive su identidad de hijo engendrado, entonces toda la creación espera una existencia nueva (cf. Rm 8,19-22). Vida como luz, luz que no encuentra nada que resistir, nada que opacar: ésta es la nueva creación. El hombre ya es generado por el Padre y hace partícipes a las demás criaturas de esa existencia luminosa. Esto abre una cuestión importante. Solov’ëv abordó esta cuestión dentro de la visión del amor. Lo que hace opaco a un cuerpo es la forma egoísta e individualista en que vive su naturaleza. Pero el hombre regenerado que acoge el amor, que acoge el hecho de ser amado, hace resplandecer todo lo que entra en el amor que ha acogido.
Aquí llegamos a un punto delicado, que culturalmente es muy difícil de abordar, pero que espiritualmente es sumamente importante, por no decir esencial. Teniendo en cuenta el arte, podemos ver claramente que nuestra tradición occidental ha descuidado en algún momento el fundamento teológico, litúrgico y espiritual, donde la primacía absoluta es la participación en la vida divina por medio del Espíritu Santo en Cristo Jesús. Y es interesante que esto comenzara precisamente en la época en que el catolicismo se exportaba por la fuerza de los imperios a los nuevos continentes.
¿Cómo fue posible que las iglesias se llenaran de pinturas que no expresaban la vida, la vida divina, por la que se experimenta la humanidad en Cristo? ¿Cómo fue posible que el Espíritu Santo fuera un desconocido, si es él quien nos hace partícipes de la zoē, de la vida filial divina en Cristo, el Hijo amado? No hay prácticamente ninguna obra de arte desde el Renacimiento hasta finales del siglo XX que muestre al hombre redimido en la luz sin sombras, es decir, en Cristo. Todo el Renacimiento, el Barroco y todo lo que vino después no tuvieron en cuenta esta verdad espiritual. Pero como la vida de Cristo es luz, esto significa que en estos siglos ya no se vivió esta verdad como línea general de evangelización. Es decir, no se partía de la aceptación de la vida de Dios, sino que primaba la enseñanza de qué pensar y cómo comportarse. El arte en las iglesias de los últimos cuatro o cinco siglos es un testimonio infalible de que la fe cristiana no se transmitió principalmente como una novedad de vida, sino que se comprometió con el mundo y las religiones, proponiendo una lista de valores intelectuales, culturales y ético-morales que hay que perseguir y realizar. No se trata de cuestionar el valor de las obras de arte, sino el hecho de que su lenguaje ya no dice lo que se vive en la liturgia como vida según la fe. En efecto, el lenguaje litúrgico no puede detenerse en el plano de lo descriptivo.
El hecho de que haya una ausencia total en el arte dentro de las iglesias de una figuración que deje traslucir la luz, es decir, la vida de filiación divina, indica que los gestos del hombre, sus acciones, no son una manifestación de Cristo y, por tanto, del Padre que actúa en todos. Se convierten en la expresión del yo humano que, según los valores que acepta, decide sus acciones. Tanto es así que, a pesar de todas las obras que la Iglesia ha realizado en el mundo en los últimos siglos -escuelas, hospitales, etc.-, ha surgido progresivamente una alergia. – Ha surgido progresivamente una alergia contra la Iglesia y contra lo que proponía, o tal vez imponía. Si la obra del hombre no es la manifestación del don recibido, sino simplemente una obra del hombre que busca hacer el bien, es fácil que se reconozca la necesidad y se mezclen los elogios.
Pero si lo que mueve es la vida, el zoē que se manifiesta, entonces la luz que brilla a través de la humanidad de los creyentes ilumina de tal manera que reconocemos quién es el que obra a través de nosotros, de quién es la vida que vivimos, es decir, todo apunta al Padre: «Brille así vuestra luz delante de los hombres para que vean vuestras obras buenas (bellas) y den gloria a vuestro Padre que está en los cielos» (Mt 5,16).
Por tanto, las acciones del hombre manifiestan a Aquel que habita en nuestros corazones, que es nuestra vida, nuestro aliento y nuestro latido.
El texto de la segunda lectura lo dice aún más directamente: «El culto puro y sin mácula ante Dios Padre es éste: visitar a los huérfanos y a las viudas en sus sufrimientos y no dejarse contaminar por este mundo» (St 1,27). Esto afirma claramente que, para los que viven en relación filial, transmitir Su amor es la verdadera vida, es decir, la verdadera adoración. La verdadera adoración expresa nuestra verdad ante Dios, nuestra correcta relación. Y esto, como afirma continuamente san Pablo, es ser sus hijos.
Si el lenguaje que utilizamos es precisamente el del mundo y no el sugerido por el Espíritu (cf. 1 Cor 2,13), del mismo modo ser iluminados desde fuera significa traicionar la vida zoē y optar por una luz que no es la manifestación de la vida eterna y del amor del Padre. Estar iluminado desde dentro significa ya hoy, aquí, estar habitado por la vida eterna, es decir, ya hoy estar inmerso en el amor que es la única realidad que supera la tumba. Significa vivir la vida del resucitado. Mientras que el mundo no resuelve la muerte más que de manera mitológica, es decir, con héroes que pueden ser admirados y recordados, pero que siguen muertos.
Los cuadros de las iglesias son realmente testigos de una tendencia que nos ayuda a comprender la situación en la que nos encontramos hoy.
Pero Santiago habla de una realidad que nada tiene que ver con esa mentalidad.
SEMILLAS es una publicación del Centro Aletti disponible todos los miércoles.
Cada semana, además del audio de la homilía dominical, estará disponible en el sitio de LIPA un comentario a las lecturas de la Liturgia del Domingo, como así también a las lecturas de la semana.
Od danes naprej bomo nekaj nedelj kot drugo berilo poslušali Pismo apostola Jakoba. Gre za neke vrste spodbudo, ki jo apostol piše različnim skupnostim. To pismo se zagotovo razlikuje po izrazitem jeziku. Ne utemeljuje veliko, neposredno pa poziva, da bi ostali na poti vere in močno vcepljeni v skupnost.
Slog celotnega pisma je tak, da prejaha od globoke teološke besede k praktičnim, neposrednim nasvetom.
Tak je tudi današnji odlomek. Bog je Oče luči. V njem ni nobene spremembe in luč je popolna, brez vsake sence, ki bi se premikala in zaznamovala čas kot ga zaznamuje na tem svetu. Nobenega mrka ni, saj ni nič neprosojnega, kar bi lahko naredilo senco. Bog je luč brez zatona. Bog je večno življenje; in dejansko je njegovo življenje luč. Po njegovi volji smo rojeni po Besedi resnice. Kot nam pokaže Janezov evangelij, je resnica odnos med Očetom in Sinom. Resnica je torej življenje odnosov trojiške ljubezni, kajti Božja ljubezen je večna.
Toda greh je zameglil stvarstvo, ki je bilo ustvarjeno v tej resnici. Oče namreč ustvarja po Besedi, se pravi po Sinu in zaradi Sina (prim. Kol 1,16).
Jakob torej že upošteva odrešenega človeka, človeka, ki je prerojen in ne zgolj ustvarjen. Božje očetovstvo je v človeku že učinkovito po Besedi, to je po Sinu. Tako razumljen človek je prvenec stvarstva. V tem človeku, odrešenem in rojenem od Boga, je namreč celotno stvarstvo osvobojeno propada. Ko človek živi svojo istovetnost prerojenega otroka, celotno stvarstvo upa v nov način bivanja (prim. Rim 8,19-22). Življenje kot luč, luč, ki ne naleti na nobeno oviro, na nobeno neprosojnost: to je novo stvarstvo. Človek je že rojen od Očeta in temu svetlemu bivanju pridruži tudi ostalo stvarstvo. To odpira pomembno vprašanje. Solovjov je to temo obravnaval znotraj vizije ljubezni. To, kar naredi telo neprosojno, je egoističen, individualističen način, s katerim človek živi lastno naravo. V prerojenem človeku, ki sprejema ljubezen, zasije vse, kar vstopi v ljubezen, ki jo je sprejel.
Tu pridemo do občutljive točke, ki jo je kulturno težko obravnavati, duhovno pa je izjemno pomembna, da ne rečem bistvena. Če upoštevamo umetnost, lahko jasno opazimo, da je naše zahodno izročilo na neki točki zanemarilo teološki, bogoslužni in duhovni temelj, v katerem je na prvem mestu udeleženost pri Božjem življenju po Svetem Duhu v Jezusu Kristusu. Zanimivo je, da se je to začelo prav v času, ko so imperiji ponesli katolištvo na nove celine.
Kako je bilo mogoče, da so se cerkve napolnile s slikami, ki ne izražajo življenja, božjega življenja, s katerim živimo človeškost v Kristusu? Kako je bilo mogoče, da je bil Sveti Duh neznanec, če je on tisti, ki nas stori deležne življenja kot zoē, božjega sinovskega življenja v Kristusu, ljubljenem Sinu? Od renesanse do konca 20. st. praktično ni umetniškega dela, ki bi pokazalo odrešenega človeka v luči, brez senc, se pravi človeka v Kristusu. Vsa renesansa, ves barok in vse, kar jima sledi, ne upošteva te duhovne resnice. Ker pa je življenje v Kristusu luč, to pomeni, da v teh stoletjih te resnice nismo več živeli kot splošne smeri evangelizacije. Ta se ni začenjala s sprejemanjem Božjega življenja, ampak je prevladalo poučevanje tega, kaj razmišljati in kako se obnašati. Umetnost v cerkvah zadnjih štirih do petih stoletij je nezmotljiva priča, da krščanska vera ni bila posredovana v prvi vrsti kot novost življenja, ampak se je prilagajala svetu in religijam ter predlagala seznam razumskih, kulturnih in etnično-moralnih vrednot, za katere si je treba prizadevati in jih uresničevati. Ne gre za to, da bi dvomili v vrednost umetniških del, temveč za dejstvo, da njihov jezik ne pove več tega, kaj živimo v bogoslužju kot življenju po veri. Bogoslužni jezik se namreč ne more ustaviti na ravni opisa.
Dejstvo, da je v umetnosti v cerkvah povsem odsotno upodabljanje, ki bi izžarevalo luč, to je božje sinovsko življenje, pokaže, da človekove geste in njegova dejanja ne razodevajo Kristusa in zato tudi ne Očeta, ki deluje v vseh. Postanejo izraz človekovega jaza, ki glede na vrednote, ki jih je sprejel, odloča o svojih dejanjih. Dejansko je navkljub vsem dejavnostim, ki jih je Cerkev uresničila v zadnjih stoletjih širom sveta – šole, bolnice itd. –, počasi nastajala alergija do Cerkve in do vsega, kar predlaga oziroma kar morda vsiljuje. Če človekovo delovanje ni razodevanje prejetega daru, ampak zgolj dejavnost človeka, ki skuša delati dobro, se hitro primeša tudi potreba po priznanju in pohvali.
Če pa ga nagiba življenje kot zoē, ki se razodeva, se luč preko vernikov razliva na svet in ljudje lahko spoznajo, kdo je On, ki deluje preko nas, čigavo življenje živimo, se pravi, da vse vodi k Očetu: »Takó naj vaša luč sveti pred ljudmi, da bodo videli vaša dobra (lepa) dela in slavili vašega Očeta, ki je v nebesih« (Mt 5,16).
Človekova dejanja namreč razodevajo njega, ki biva v naših srcih in je naše življenje, naš dih in utrip srca.
Drugo berilo pove še bolj neposredno: »Čista in neomadeževana pobožnost pred Bogom in Očetom je to: skrbeti za sirote in vdove v njihovi stiski ter se ohraniti neomadeževan od sveta« (Jak 1,27). To jasno pove, da je za tistega, ki živi sinovski odnos, posredovanje Očetove ljubezni resnično življenje, se pravi resnično češčenje. Resnično češčenje izraža našo resnico pred Bogom, naš pravi odnos. In kot nenehno zatrjuje sveti Pavel, pomeni, da smo njegovi otroci.
Če je jezik, ki ga uporabljamo, jezik sveta in ne jezik, ki nam ga navdihuje Sveti Duh (prim. 1 Kor 2,13), potem tudi to, da smo osvetljeni od zunaj, pomeni izdajstvo življenja kot zoē in izbiro luči, ki ne razodeva večnega življenja in Očetove ljubezni. Biti osvetljeni od znotraj pomeni, da smo že danes in tukaj naseljeni z večnim življenjem, se pravi, da smo že danes potopljeni v ljubezen, ki je edina resničnost, ki gre onkraj groba. Pomeni živeti življenje vstalih. Svet pa smrti ne rešuje drugače kot mitološko, se pravi s heroji, ki jih lahko občudujemo in se jih spominjamo, a so še vedno mrtvi.
Poslikava v cerkvah je resnično priča razvoja, ki nam pomaga razumeti položaj, v katerem se nahajamo danes.
Vendar Jakob govori o resničnosti, ki nima nič skupnega s tako miselnostjo.
SEMENA je rubrika Centra Aletti, ki je na voljo vsako sredo.
Vsak teden je na spletni strani LIPE poleg nedeljske homilije v zvočni obliki (v italijanščini) na voljo tudi poglobitev Božje besede nedeljske ali praznične svete maše.
Od danas ćemo nekoliko nedjelja slušati Poslanicu sv. Jakova apostola kao drugo čitanje. To je svojevrsna pobudnica koju apostol piše raznim zajednicama. Ta se poslanica svakako ističe po izričitom jeziku. Ne objašnjava mnogo, nego izravno poziva kršćane da ostanu na putu vjere i snažno ucijepljeni u zajednici.
Stil cijele te poslanice je takav da ide od duboke teološke riječi do praktičnih, izravnih savjeta.
Takav je i današnji ulomak. Bog je Otac svjetla. U njemu nema nikakve promjene i svjetlost je potpuna, bez ikakve sjene koja se kreće i koja obilježava vrijeme kao u ovom svijetu. Nema nikakvog pomračenja, jer ne postoji ništa neprozirnog što bi bacalo sjenu. Bog je svjetlost bez zalaska. Bog je život vječni; i taj je njegov život zapravo svjetlost. Njegovom voljom rođeni smo po Riječi istine. Kao što nam Ivanovo evanđelje pokazuje, istina je odnos između Oca i Sina. Istina je dakle život odnosa trojstvene ljubavi, jer je Božja ljubav vječna.
Ali grijeh je zamaglio stvorenje koje je stvoreno u toj istini. Otac, naime, stvara po Riječi, odnosno po Sinu i zbog Sina (usp. Kol 1,16).
Jakov se dakle već osvrće na otkupljenog čovjeka, čovjeka koji je preporođen, a ne samo stvoren. Božje očinstvo je stoga već djelotvorno u čovjeku po Riječi, odnosno po Sinu. Tako shvaćen čovjek jest prvina stvorenjâ. U tom čovjeku, otkupljenom i rođenom od Boga, nalazimo zapravo oslobođenje od pokvarenosti za sva stvorenja. Kad čovjek živi svoj identitet preporođenog sina, tada se sve stvorenje nada novom načinu postojanju (usp. Rim 8,19-22). Život kao svjetlo, svjetlo koje ne nailazi na nikakve prepreke, na nikakvu neprozirnost: to je novo stvorenje. Čovjek je već rođen od Oca i time omogućuje ostalim stvorenjima da sudjeluju u tom svijetlom postojanju. To otvara važno pitanje. Solovjev je tu temu obradio unutar vizije ljubavi. Ono što tijelo čini neprozirnim jest egoističan, individualistički način na koji čovjek živi svoju narav. U preporođenom pak čovjeku koji prihvaća ljubav, koji prihvaća činjenicu da je ljubljen, izlazi na vidjelo sve što ulazi u ljubav koju je prihvatio.
Ovdje dolazimo do delikatne točke, s kojom se vrlo teško kulturološki suočiti, ali je duhovno izuzetno važna, da ne kažemo suštinska. Ako promatramo umjetnost, možemo jasno vidjeti da je naša zapadna tradicija u određenom trenutku zanemarila teološki, liturgijski i duhovni temelj, u kojemu je sudjelovanje u Božjem životu po Duhu Svetome u Kristu Isusu na prvom mjestu. Zanimljivo je da je to otpočelo upravo u vrijeme kada su carstava donijela katoličanstvo na nove kontinente.
Kako je bilo moguće da su se crkve napunile slikama koje ne izražavaju život, Božji život, s kojim se u Kristu živi čovještvo? Kako je bilo moguće da je Duh Sveti bio nepoznat, ako je on onaj koji nas čini sudionicima života kao zoē, Božjeg sinovskog života u Kristu, ljubljenom Sinu? Od renesanse pa do kraja 20. stoljeća praktički nema umjetničkog djela koje prikazuje otkupljenog čovjeka u svjetlu, bez sjene, odnosno čovjeka u Kristu. Sva renesansa, sav barok i sve što slijedi zanemaruju ovu duhovnu istinu. No budući da je život u Kristu svjetlo, to znači da u tim stoljećima više nismo živjeli tu istina kao opći smjer evangelizacije. Nije se polazilo od prihvaćanja Božjeg života, nego je prevladalo poučavanje o tome što misliti i kako se ponašati. Umjetnost u crkvama posljednjih četiri do pet stoljeća nepogrešiv je svjedok da se kršćanska vjera nije prenosila prvotno kao novost života, nego se prilagođavala svijetu i religijama te predlagala niz intelektualnih, kulturnih i etičko-moralnih vrijednosti kojima treba težiti i koje treba ostvariti. Ne radi se o dovođenju u sumnju vrijednosti umjetničkih djela, nego o činjenici da njihov jezik više ne izriče ono što se u liturgiji živi kao život po vjeri. Naime, liturgijski se jezik ne može zaustaviti na razini opisa.
Činjenica da je u crkvenoj umjetnosti potpuno odsutan prikaz koji bi zračio svijetlom, odnosno Božjim sinovskim životom, pokazuje da čovjekove geste i njegovi postupci nisu očitovanje Krista, a time ni Oca koji djeluje u svima. One postaju izraz ljudskog ja koje o svojim postupcima odlučuje prema prihvaćenim vrijednostima. Uostalom, unatoč svih djela koja je Crkva ostvarila posljednjih stoljeća diljem svijeta – škole, bolnice itd. – postupno se pojavila alergija na Crkvu i na ono što je ona predlagala, ili možda nametala. Ako čovjekovo djelovanje nije očitovanje primljenog dara, nego jednostavno djelo čovjeka koji nastoji činiti dobro, brzo se s tim pomiješa potreba za priznanjem i pohvalom.
Ako pak to djelovanje pokreće život kao zoē, koji se očituje, tada svjetlo koje izlazi na vidjelo kroz čovještvo vjernikâ osvjetljava na način da ljudi mogu prepoznati Onoga koji djeluje kroz nas, čiji život živimo, odnosno sve upućuje na Oca: „Tako neka svijetli vaša svjetlost pred ljudima da vide vaša dobra (lijepa) djela i slave Oca vašega koji je na nebesima“ (Mt 5,16).
Dakle, čovjekovi postupci očituju onoga koji boravi u našim srcima i koji je naš život, naš dah i kucanje srca.
Drugo čitanje to još izravnije kaže: „Bogoljubnost [bogoštovlje] čista i neokaljana jest: zauzimati se za sirote i udovice u njihovoj nevolji, čuvati se neokaljanim od ovoga svijeta“ (Jak 1,27). To jasno govori da je, za onoga tko živi sinovski odnos, prenošenje Očeve ljubavi istinski život, to jest istinsko bogoštovlje. Pravo bogoštovlje izražava našu istinu pred Bogom, naš pravi odnos. To znači da smo, kao što sveti Pavao neprestano tvrdi, njegova djeca.
Ako je jezik kojim se služimo jezik svijeta, a ne jezik kojega nam nadahnjuje Duh Sveti (usp. 1 Kor 2,13), onda čak i biti osvijetljen izvana znači izdati život kao zoē i odlučiti se za svjetlo koje nije očitovanje vječnog života i Očeve ljubavi. Biti iznutra osvijetljen znači već danas, ovdje, biti nastanjen vječnim životom, odnosno već danas biti uronjen u ljubav koja je jedina stvarnost koja ide onkraj groba. To znači živjeti životom uskrsnulih. Svijet pak ne rješava smrt osim na mitološki način, odnosno herojima kojima će se ljudi diviti i koje će spominjati, ali su ipak zauvijek mrtvi.
Slikarstvo u crkvama je doista svjedok razvoja koji nam pomaže razumjeti situaciju u kojoj se danas nalazimo.
Međutim, sv. Jakov govori o stvarnosti koja nema nikakve veze s takvim mentalitetom.
SJEMENA je rubrika Centra Aletti dostupna svake srijede.
Svakog tjedna, osim nedjeljne propovijedi u audio obliku (na talijanskom), bit će dostupno na web stranici LIPA produbljivanje nedjeljnih ili blagdanskih čitanja euharistijske liturgije.
Od dzisiaj przez kilka niedziel jako drugie czytanie będziemy mieli list św. Jakuba. Jest to rodzaj encykliki, którą Apostoł pisze do różnych wspólnot. List ten z pewnością wyróżnia się wyrazistym językiem. Nie oferuje wielu argumentów, ale bezpośrednie wezwania do pozostania na ścieżce wiary i silnego zakorzenienia we wspólnocie.
Styl, który przewija się w tym liście, przechodzi od głębokich słów teologicznych do praktycznych, bezpośrednich rad. Dzisiejszy fragment jest właśnie taki. Bóg jest Ojcem światła. W Nim nie ma zmiany, a światło jest totalne, nie ma cienia, który się przemieszcza w tym świecie i wyznacza czas. Nie ma możliwości zaćmienia, ponieważ nie ma nic nieprzezroczystego, co mogłoby stworzyć cień. Bóg jest światłem bez zachodu. Bóg jest życiem wiecznym, a Jego życie jest rzeczywiście światłem. Z Jego woli zostaliśmy zrodzeni przez Słowo prawdy. Jak pokazuje nam Ewangelia Jana, prawda jest relacją między Ojcem a Synem. Dlatego prawda jest relacyjnym życiem trynitarnej miłości, ponieważ Boża miłość jest wieczna. Ale grzech przesłonił stworzenie, które zostało stworzone w tej prawdzie. Ojciec bowiem stwarza przez Słowo, to znaczy przez Syna i ze względu na Syna (por. Kol 1, 16).
Jakub bierze więc pod uwagę człowieka odkupionego, człowieka, który jest zrodzony, a nie tylko stworzony. Ojcostwo Boga jest więc już skuteczne poprzez Słowo, czyli poprzez Syna, w człowieku. Tak rozumiany człowiek jest pierwociną stworzeń. Rzeczywiście, w tym odkupionym i zrodzonym z Boga człowieku znajdujemy wybawienie od zepsucia dla wszystkich stworzeń.
Kiedy człowiek żyje swoją tożsamością zrodzonego syna, wówczas całe stworzenie ma nadzieję na nową egzystencję (por. Rz 8, 19-22). Życie jako światło, światło, które nie znajduje nic, czemu mogłoby się oprzeć, nic nieprzejrzystego: oto nowe stworzenie. Człowiek jest już zrodzony przez Ojca i sprawia, że inne stworzenia uczestniczą w tej jaśniejącej egzystencji.
To wszystko otwiera pewną ważną kwestię. Sołowjow poruszył tę kwestię w ramach wizji miłości. Tym, co czyni ciało nieprzezroczystym, jest egoistyczny, indywidualistyczny sposób, w jaki żyje ono swoją naturą. Ale odrodzony człowiek, który przyjmuje miłość, który przyjmuje fakt, że jest kochany, sprawia, że wszystko, co wchodzi w miłość, którą przyjął, staje się przejrzyste.
Dochodzimy tutaj do delikatnej kwestii, która z kulturowego punktu widzenia jest bardzo trudna do rozwiązania, ale z duchowego punktu widzenia jest niezwykle ważna, by nie powiedzieć kluczowa. Biorąc pod uwagę sztukę, możemy wyraźnie zobaczyć, że nasza zachodnia tradycja w pewnym momencie zaniedbała teologiczne, liturgiczne i duchowe podstawy, w których absolutnym prymatem jest uczestnictwo w boskim życiu poprzez Ducha Świętego w Jezusie Chrystusie. Co ciekawe, zaczęło się to dokładnie w czasie, gdy katolicyzm był eksportowany siłą imperiów na nowe kontynenty.
Jak to możliwe, że kościoły zostały wypełnione obrazami, które nie wyrażają życia, boskiego życia, którym ludzkość żyje w Chrystusie? Jak to możliwe, że Duch Święty był nieznany, skoro to On czyni nas uczestnikami zoē, boskiego synowskiego życia w Chrystusie, umiłowanym Synu? Praktycznie nie ma dzieła sztuki od renesansu do końca XX wieku, które ukazywałoby odkupionego człowieka w świetle bez cienia, to znaczy w Chrystusie.
Cały renesans, barok i wszystko, co po nich nastąpiło, nie brało pod uwagę tej duchowej prawdy. Ale ponieważ życie Chrystusa jest światłem, oznacza to, że w tych wiekach prawda ta nie była już przeżywana jako ogólna linia ewangelizacji. To znaczy, że nie zaczynano od przyjęcia życia Bożego, ale pierwszeństwo miało nauczanie o tym, co myśleć i jak się zachowywać.
Sztuka w kościołach w ciągu ostatnich czterech do pięciu wieków jest nieomylnym świadectwem, że wiara chrześcijańska nie była przekazywana przede wszystkim jako nowość życia, ale kompromis ze światem i religiami, proponując listę wartości intelektualnych, kulturowych i etyczno-moralnych, do których należy dążyć i które należy realizować. Nie chodzi tu o kwestionowanie wartości dzieł sztuki, ale o fakt, że ich język nie mówi już o tym, co jest przeżywane w liturgii jako życie zgodne z wiarą. Rzeczywiście, język liturgiczny nie może zatrzymać się na poziomie opisowym.
Fakt, że w sztuce wewnątrz kościołów całkowicie brakuje postaci, która pozwalają prześwitywać światłu, to znaczy życiu boskiego synostwa, wskazuje, że gesty człowieka, jego działania, nie są manifestacją Chrystusa, a zatem Ojca, który działa w każdym. Stają się one wyrazem ludzkiego ego, które zgodnie z przyjętymi wartościami decyduje o swoich działaniach.
Do tego stopnia, że pomimo wszystkich dzieł, które Kościół prowadził na całym świecie w ostatnich stuleciach – szkół, szpitali itp. – stopniowo rodziła się alergia na Kościół i na to, co proponował, a może narzucał. Jeśli dzieło człowieka nie jest manifestacją otrzymanego daru, ale po prostu dziełem człowieka starającego się czynić dobro, łatwo jest zmieszać z tym darem potrzebę uznania i pochwały.
Ale jeśli tym, co nas porusza, jest życie objawiające się jako zoē, to światło, które świeci przez człowieczeństwo wierzących, oświetla w taki sposób, że rozpoznajemy, kto działa przez nas i czyim życiem żyjemy – to znaczy wszystko wskazuje z powrotem na Ojca: „Tak niech świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre (piękne) uczynki i chwalili Ojca waszego, który jest w niebie” (Mt 5, 16). W ten sposób działania człowieka manifestują Tego, który mieszka w naszych sercach, który jest naszym życiem, naszym oddechem i biciem serca.
Tekst drugiego czytania mówi o tym jeszcze bardziej bezpośrednio: „Religijność czysta i bez skazy wobec Boga i Ojca wyraża się w opiece nad sierotami i wdowami w ich utrapieniach i w zachowaniu siebie samego nieskalanym od wpływów świata.” (Jk 1, 27). To jasno pokazuje, że dla tych, którzy żyją w synowskiej relacji, przekazywanie Jego miłości jest prawdziwym życiem, czyli prawdziwym uwielbieniem. Prawdziwe uwielbienie wyraża naszą prawdę przed Bogiem, naszą właściwą relację. A to, jak nieustannie podkreśla św. Paweł, oznacza bycie Jego dziećmi. Jeśli język, którego używamy, jest właśnie językiem świata, a nie językiem sugerowanym przez Ducha (por. 1 Kor 2:13), w ten sam sposób bycie oświetlonym z zewnątrz oznacza zdradę życia zoē i opowiedzenie się za światłem, które nie jest przejawem życia wiecznego i miłości Ojca. Być rozświetlonym od wewnątrz oznacza już dziś, tutaj – być zamieszkałym przez życie wieczne, to znaczy już dziś być zanurzonym w miłości, która jest jedyną rzeczywistością przekraczającą grób. Oznacza to życie życiem zmartwychwstałego. Podczas gdy świat nie rozwiązuje problemu śmierci, chyba że w sposób mitologiczny, to znaczy z bohaterami, którzy mogą być podziwiani i pamiętani, ale są na zawsze martwi.
Malowidła w kościołach naprawdę świadczą o trendzie, który pomaga nam zrozumieć sytuację, w jakiej się dziś znajdujemy.
A Jakub mówi o rzeczywistości, która nie ma nic wspólnego z taką mentalnością.
ZIARNA są rubryką Centro Aletti udostępnianą w każdą środę.
Każdego tygodnia, oprócz homilii niedzielnej w formie audio, na stronie LIPA będzie do dyspozycji pogłębienie czytań liturgicznych z eucharystii niedzielnej bądź świątecznej
